درس پانزدهم_دسته بندی مخارج حروف
درس پانزدهم: خلاصه و دسته بندی مخارج حروف
✳️مخرج حرف: مخرج یعنی «محل خروج» و در تجوید عبارت است از:
«محل خروج حرف - جایگاه تولید حرف»
باید دانست که محدوده تولید «حرف» در انسان، به ۵ موضع اصلی تقسیم می شود که در این مواضع پنج گانه، مخارج حروف قرار دارد.
✳️مواضع پنج گانه دستگاه تکلم:
۱- جَوف
۲- حلق
۳- لِسان (زبان)
۴- شَفَتَین (دو لب)
۵- خَیشوم (بینی)
🔸️مواضع پنج گانه دستگاه تکلم
۱- موضع جَوف : در لغت به معنای «درون ، میان ، بطن» آمده است.
در اصطلاح تجوید ، به «حجم و فضای خالی دستگاه تکلم» گفته می شود.
💠مخرج حروف مد(الف مدی،واو مدی،یاء مدی) از موضع جَوف می باشد.
--------------------------------------------------------------------------------------------------
✳حــروف حلقی✳
۲- موضع حلق : حلق از دیدگاه علم تجوید، قسمتی از دستگاه تکلم است که از پایین به «تارهای صوتی» در حنجره (محل برجستگی جلوی گردن) و از بالا به مرز زبان کوچک (لَهات) محدود میشود. البته زبان کوچک جزء حلق نیست.
💠مخرج ۶حرف ( «ء، هـ» ، «ع، ح» ، «غ، خ» ) از موضع حلق می باشد.
🔸مخرج های مختلف موضع حلق
ادنی الحلق :
«اَدْنَی» به معنای (پست تر-نزدیک تر) است.
ادنی الحلق نزدیک ترین محل حلق به دهان است.
دو حرف «غ ٬ خ» از این مخرج تولید میشوند.
🔹وسط الحلق:
این مخرج محل تولید دو حرف «ع ٬ ح» است.
🔹اَقْصَی الحلق :
«اقصی» به معنای (دورترین) آمده است.
اقصی الحلق دورترین قسمت حلق نسبت به دهان است.
دو حرف «ء ٬ هـ» از این مخرج تولید میشوند.
--------------------------------------------------------------------------------------------------
۳- موضع لِسان: به معنای «زبان» است. این موضع وسیع ترین مواضع دستگاه تکلم است.
💠مخرج ۱۸حرف ( «ق،ک» ، «ج،ش،ی» ، «ض» ، «ل٬ن،ر» ، «ت،د،ط» ، «س،ز،ص» ، «ث،ذ،ظ» ) از موضع لِسان می باشد.
🔸️قسمت های مختلف لسان (زبان)
✳️حروف اَسَلی:
🔸️موضع لسان-قسمت اسل
«اسل» یا «اسله» تیزی هر چیزی را گویند و مراد در این جا تیزی سر زبان است.
حروف «اسلی» از برخورد سرزبان به پشت دندانهای پیشین پایین به تلفظ در می آید.
💠حروفی که از این قسمت اداء میشوند عبارتند از :
«ص٬س٬ز»
✳️حــروف ذولقی:
🔸موضع لسان-قسمت ذولق
«ذولق» یا «ذلق» به تیزی هر چیزی می‌گویند و در علم تجوید نیز منظور تیزی نوک زبان است.
حروف «ذولقی» از برخورد سر زبان با دندان های ثنایای(پیشین) بالا به تلفظ در می آید.
💠حروفی که از این قسمت اداء میشوند عبارتند از :
«ظ٬ذ٬ث»
✳️حروف لَهوی:
🔸️موضع لسان-قسمت لهو
چون زبان کوچک(لهات) در آفرینش این دو حرف دخالت دارد، به این حروف لهوی گفته شده است.
حروف «لهوی» از نزدیک شدن انتهای زبان با زبان کوچک (لهات) به تلفظ در می آید.
💠حروفی که از این قسمت اداء میشوند عبارتند از :
«ق٬ک»
✳️حروف لِثَوی:
🔸️موضع لسان-قسمت لثه
لثه: یعنی گوشت بن دندان، و حروفی که لثه در ادای آن‌ها مؤثر است حروف لثوی گویند.
حروف «لثوی» از برخورد سر زبان با لثه دندان های ثنایای(پیشین) بالا به تلفظ در می آید.
💠حروفی که از این قسمت اداء میشوند عبارتند از :
«ن٬ل٬ر»
✳️حروف نِطعی:
️
🔸️موضع لسان-قسمت نطع
نطع: به چین خوردگی های دهان گویند.
حروف «نطعی» از برخورد سر زبان با قسمت نطع (چین خوردگی های دهان) به تلفظ در می آید.
💠حروفی که از این قسمت اداء میشوند عبارتند از :
«ط٬ت٬د»
✳️حروف شَجری:
🔸موضع لسان-قسمت شجر
شجر : به معنای فراخی است، و به گشادی میان دو فک و همچنین شکاف وسط زبان با قسمت مقابل آن از کام بالا «شجر» می‌گویند.
حروف «شجری» از نزدیک شدن وسط زبان با قسمت شجر (سقف دهان) به تلفظ در می آید.
💠حروفی که از این قسمت اداء میشوند عبارتند از :
«ش٬ج٬ی»
✳️حرف ضِرسی:
🔸موضع لسان-قسمت أضراس
به حرفی که هنگام تلفظ کناره زبان از سمت چپ و یا سمت راست به پهلو و لبه دندان های آسیای بالا (أضراس) برخورد می کند حرف ضرسی گویند.
💠حرفی که از این قسمت اداء میشود عبارت است از :
«ض»
--------------------------------------------------------------------------------------------------
۴- موضع شَفَتَین: به معنای دولب و مفرد آن «شَفَه» می باشد.
💠مخرج ۴حرف «ف،ب،م،و» از موضع شَفَتَین می باشد.
--------------------------------------------------------------------------------------------------
۵- موضع خَیشوم : همان فضای داخل بینی است.
💠مخرج «غنه» از موضع خَیشوم می باشد.
--------------------------------------------------------------------------------------------------
✳️دسته بندی مخارج حروف
✅حروف حلقی:
💠أدنی الحلق : «خ ٬ غ»
💠وسط الحلق : «ح ٬ ع»
💠أقصی الحلق : «هـ ٬ ء»
✅لِسان:
💠حروف أَسلی : «ص ٬ س ٬ ز»
💠حروف ذولَقی : «ظ ٬ ذ ٬ ث»
💠حروف لِثوی : «ن ٬ ل ٬ ر»
💠حروف نِطعی : «ط ٬ ت ٬ د»
💠حروف شَجری : «ش ٬ ج ٬ ی»
💠حروف لَهوی : «ق ٬ ک»
💠حروف ضِرسی : «ض»
✅شَفَتَین:
💠حروف شفوی : «ف ٬ ب ٬ م ٬ و»
#مخارج_حروف
با سلام و عرض ارادت
مطالب بسیار عالی و کاربردی ممنون از زحمات جناب عالی